का ट्रेकींग करतो आम्ही?

नेहमीप्रमाणे सगळ्यांच्या शेवटी पोहोचणारा मी, पण यावेळी कारणं वेगळी होती गळ्यातला कॅमेरा केव्हाच बॅगेत गेला होता, केळा वेफर्स, फरसाण टिश्यूज, गोळ्या, विडचीटर यात आणखी एकाची भर. छे बॅग खालीच ठेवून आलो असतो तर बरं झालं असतं. वाटलं इसापनितितल्या इसापसारखं खाण्याचं गाठोडं बाळगूया म्हणजे मग उतराना हात हलवत उतरलो. पण कसलं काय. धापा टाकत एकदाचा आलो. सगळ्यांचा ब्रेक चालू होता. "चला एव्हाना पोहोचायला हवे होतो, पावलं उचला" मी तर नुकताच पोहोचलेला आणि यांच्या उठायच्या वार्ता, मी जागेवरून ठिम्म हललो नाही. वाटलं "क्रॅंप क्रॅंप" म्हणून ओरडावं पण म्हटलं च्यायला कोणीतरी स्प्रे वगैरे मारायचा मग मुंग्या आलेला गरमागरम वाफाळता पाय घेऊन चालायला लागायचं. अनुभवी ट्रेकर वगैरे स्वत:च स्वत:ला लावलेली लेबल स्वत:हून काढून (काढण्याचा सोपस्कार फक्त ती लेबलं दिड किलोमीटर मागे कुठेतरी केव्हाच गळून पडली होती) बॅगेतलं सामान शिफ्ट केलं. वेफर्सची पुडकी,फरणातले शेंगदाणे सगळ्याचा मोह आवरता घेत पोटच्या नालायक मुलाला कॉलर धरून घराबाहेर काढावं तितक्याच तिरस्काराने मी ते ओझ दूर लोटलं. तरी विंडचीटर, कॅमेरा, तीन घोट पाणी एवढं वजन होतचं पण झेपेबल होतं (न झेपून सांगतोय कोणाला) ब्रेक घेतल्यानंतर थोडी तरतरी आली. पुन्हा अनुभवी ट्रेकर गप्पांमधून डोकावू लागला त्याला "माहितीय" असे लुक्सही मिळाले. समोरून चारपाच पोरं धापा टाकत येत होती "भाई ये मेरा लास्ट ट्रेक इसके बाद कभी नही, क्यो चढते है लोग? क्यो खुदको थकानेका बेकारमे? भोत लंबा है भाय" आमच्यातले काही हसले, काहींच्या कपाळाला आठ्या, आणि मी कुठेतरी वेफर्स, शेंगदाणे, मायोनिज, ब्रेडमध्ये. त्याचं निसटतं वाक्य कानावरून गेलं आणि "हो नं च्यायला उगाच" असं पुटपुटलो. दमछाक? कदाचित दमछाकीमुळे जा ना चं हो नं झालं असेल किंवा म्हटलंही असेल हो नं तितकसं आठवत नाही कारण फुल टू हालथ झालेली. डोक्यात निळी काळी वर्तुळं, मुंग्या, साखरं, लक्ष्मणरेषांचं ऍब्सट्रॅक्ट. मला चालवेना पाय ओढवेना थोडं थांबून पाणी प्यायलो, "हूश ... अजून किती बाकी आहे रे? छे अरे दमलो कुठे सहज अंदाजे?" लोकांचे अंदाज पंधरा मिनिटापासून दिड तासापर्यंत होते. अंदाज अपना अपना. मग काय? यांचे अंदाज ऐकून डोक्यात परत वर्तुळं वर्तुळं वर्तुळं मुंग्या मुंग्या मुंग्या साखर साखर साखर आणि आडव्यातिडव्या रेषा (हो मुंग्या मारायच्याच रेषा, पण बहुतेक ड्युप्लिकेट रेषा मारुन मारुन स्टेशनरीच्या दुकानात पेनं रिफिली निपा चेक करण्यासाठी ठेवलेलं एक पान झालं होतं माझं डोकं आणि मुंग्याही मरत नव्हता, दोघेही वाढतच होते) म्हटलं डोक्यात मेंदूबिंदू प्रकार असतो की नाही आपल्या का मुग्याबिंग्याच असतात? ही गोड वासची तेलं म्हणून लावू नयेत कधी. ते रुह अफजा आणि नवरत्न तेल एकसारखंचं दिसतं. बाकीही बरीचं द्रव्य रुह अफजासारखी दिसतात पण ती घरात असण्याचा चान्स नाही आणि आता तर अधिक भाद्रपद मानगुटीवर बसलाय बोंबच आहे. (हाय रे मेरी किस्मत बोंब वरून थेट बोंबिल आठवला,फ्राय बोंबिल,स्टफ्ड बोंबिल, लाल सुक्या चटणीतला फोडणी बोंबिल अहाहा असू दे असू दे .. समदुखींना सहानुभूति) पण वाईन तर द्रक्षापासून बनवतात ना? नको बडबडूस असं असंबंध वर्तुळाबरोबर द्राक्षही दिसतील द्राक्ष नाही पण वेल दिसत होते डिस्कोवेल एक दोन सेंकंदासाठीचं दिसायचे चमकते हिरवे वेल. अच्छा अच्छा म्हणजे इनशॉर्ट आय वॉज नॉट फिलींग वेल.

बस्स आता बस्स नाही पुरेच आम्ही असहकार पुकारला. पण नेमका कोणाशी? कारण आजूबाजूला तर कोणीच नव्हतं. हा तो काय समोर दूरवर दिसणार्‍या पिवळ्या टिशर्ट मधल्या ग्रुपलीडरशी (हो तोच पिवळा ठिपका) आणि त्याच्या लोंबत्यां .. (? काय रे?!!) .. लोंबत्या अन ओथंबत्या अन अजागळ (हुश निभावलं भाद्रपद मोडला असता .. काहीही) बॅगेला फॉलो करणार्‍या त्याच्या सहकार्‍यांशी. हे इतके लांब गेले तरी कधी आणि कसे? हरी कुंभाराची झाडू ढुंगणाखाली घेतलीय की काय यांनी? फोन? ... अरे ए नाय यार चिटिंग आहे यार मधल्यामध्ये फोनने असहकार पुकारावा? रेंज कुठून आणू? बरोबर तो पग एवढ्या वर कसला चालत येतोय. मरो शांतपणे बसलो , च्युइंगम चघळला, कॅमेरा काढला मस्त लॅंडस्केप्सस क्लिकले. एका फुलाचा मॅक्रो काढत होतो पण सालं सगळच धुरकट "जा काढणारच नाय फोटो" फुलाचा पोपट केला. डोंगर माथ्यापासून न्याहाळला तर वाट तशी कळत होती पण बेफिकीर होऊन चालणार नव्हतं आणि बरोबरचे तर .. च्यामारी पिवळा टिपका कुठे आहे? अरे लीडरा? चकवा? भुताटकी!!! चपे काढा च्युईंगम काढा लॅडस्केप्स काढा मेक्रो काढा. गप आता गप. डोक्याला मेंदूला मनाला फायनल वॉर्निंग पावलं उचला पटपट. हम्म बरंय वर्तुळं फुटली, मुंग्या उडाल्या, साखर विरघळली, लक्ष्मणरेषा पुसट झाली तशीही ती असून नसून सारखीच आम्ही (म्हणजे मी एकट्यानेच) चढाई सुरु केली. थोडं पुढे गेल्यावर हाकारे हुकारे ऐकू आले पिवळा ठिपका दूर शिडी वर चढत होता. म्हटलं ओ द्यायची नाही ओ दिली की अर्थ होतो की हा येतोय मग ते सगळे पुढे निघून जातात आणि आपली धांदल होते. त्यापेक्षा त्यांना आपल्याला हुडकण्यात दहा पंधरा मिनिटं जातात आणि आपल्याला निवांत सगळं बघत चालता येतं. हा अनुभवी ट्रेकर जे शिकू नये ते नेमकं शिकलाय. कोण म्हणतो अनुभवाने माणसं प्रगल्भ होतात आम्ही (इथे आम्ही म्हणजे सगळे अनुभवी अननुभवी पोरकट) पोरकट ते पोरकटच. वर जाऊन सांगू क्रॅंप वगैरे आलेला. क्रॅंप वगैरे हे कारण गांडिवासारखं एकदाच वापरता येतं कधी वापरायचं ते कळणं ही एक कला आहे. "चल ना ए पटपट काय करतो यार" कोणीतरी ओरडलं. माझी लागलीय (वाट) हे मी यथायोग्य हातवार्‍यांनी दाखवलं. माथ्याच्या जवळ जवळ पोहोचत होतो. आता कमीच अंतर उरलं होतं तसं अरे एव्हढाच होता हा तर ढ्यॅंगभरपण नाहीए ट्रेक अशा अर्भिभावात विसावलेल्या घोळक्यात जाऊन मिसळलो.

इसापाचं गाठोडं अखेर उघडलं. ब्रेड त्यावर मेहुणी (मायोनिजचं मराठीकरण) त्यावर चीज स्लाइस त्यावर केळा वेफर्स (काळीमिरीवाले .. याऐवजी सेजवान चकली किंवा टोमॅटो चकलीही टवका लागते) त्यावर ब्रेड त्यावर पुन्हा मेहुणी त्यावर सॉस असं हल्कफुल्क (?!!!) खाणं झालं. तीन घोट पाणी तर कधीच संपलेलं. पाणी आहे काय रे? पाणी आहे काय रे? असं विचारत पाणी मिळवलं. हा भरलेलं पोट, पाण्याचा घोट, किंचीत ठुसठुसता पाय आणि डोंगरमाथ्यावरचा फणफणणारा वारा मस्त पडून राहिलो. काही जण पनिया भरनको गेलो, काही कचरा आवरत होते, काही फोटो काढत होते, काही रेंज किती ते पाहत होते. थोड्या आरामाने मेंदू तरतरीत झाला तसं त्याने मघाचचा रिसायकल बिनमधला कचरा प्रश्न पुन्हा रिस्टोर केला "क्यो थकाने खुदको बेकारमे?" "का करतो ट्रेकींग आपण?" तुला काय करायचंय झोपू दे ना मला. खरं तर माझ्यासारख्याला "आपण करतो का ट्रेकींग?" (म्हणजे उत्साहापोटी रडतरडत जी काही थेरं करतो त्याला ट्रेकींग म्हणतात का अशा अर्थी) असं विचारायला हवं. पण खरंच यार जी काही झेपेबल दमछाक करतो ती का?

जरा पडूया म्हटलं तर नाही, आमचं मन तर तयारच असतं बिनातिकीट बिनापास बिनापरवाना सगळीकडे भटकायला फक्त त्याला जरा पिन मारायची. का करतो ट्रेकींग? अरे भाई सिंपल .. फोटो यार. फोटो काढायचे असतात ना आपल्याला. हे असं उंचावरून सही वाटतं फोटो काढायला मस्त डोंगररांगा दिसतात, लॅंडस्केप्स, पॅनोरामा 360 असे प्रयोग करता येतात. फुलांचे किड्यांचे मॅक्रो काढता येतात. सूर्याचा पार्श्वप्रकाश (बॅकलाईट) वापरता येतो. चिक्कार किडे करता येतात म्हणजे कधी सुळका हातात धरलाय, कधी सूर्य चिमटीत पकडलाय, कधी पाण्यावरचे परावर्तित झालेले सूर्यकिरण, साप सरडे, पानांच्या छटा, आसपासच्या लोकांचं रांगडं राहणीमान बरेच प्रकार हाताळता येतात.

बस्स फोटो एवढंच अरे जगात काही माहितीपर वगैरे असतं की नाही? असं म्हणतं आय ए एस, वैज्ञानिक, अर्थतज्ञ, हापिसातले हेडक्लार्क, बिल्डिंगचे सेक्रेटरी, गणेशोत्सव मंडळाचे अध्यक्ष वगैरे होता होता राहिलेले लोक या भिकारनादाचा धिक्कार करतील. पण खरंचं सनसनावळ्यांचं आणि माझा कसला तरी आकडा आहे, पहा ना आता कसला आकडा आहे तेही लक्षात नाही. आकड्यांचा आणि माझाही तसाच कसला तरी आकडा आहे तोही माझ्या लक्षात नाही. या न लक्षात राहिलेल्या आकड्याशीही माझा कसला तरी आकडा आहे (पुरे) थोडक्यात आकडे माझ्या लक्षात नाही राहत. म्हणजे "जरा सोचिये एक म्हैस नाही महेश नाही महेस आठ साल का छोटा बच्चा जो पढं नहीं पाता लिख नहीं पाता यहा तक की अपने रोजमराके मामुली काम नही कर सकता, जो उसके उम्र के बच्चे बडी आसानीसे करते है, जरा सोचिये क्या बितती होगी उस बच्चे पर? उसके सेल्फ कॉन्फिडन्सकी तो धज्जिया उडती होगी" अगदी एवढी दळभद्री परिस्थिती नसली तरी आकडाफोबिया आहे मला. हा जर एखादा रंजक पद्धतीने माहिती सांगत असेल तर मी जीवाचे कान करून फूल डॉल्बी डिजीटलमध्ये ऐकतो. उदाहरणार्थ किल्ल्यावर पाण्याचं नियोजन कसं होतं? तर बाबा पूर्वेला हा तलाव उत्तरेला तो तलाव असं मेनूकार्ड वाचल्यासारखं चार वाक्यात न संपवता, थोडं रंजक पद्धतीने सांगितलं म्हणजे तो तलाव ही गरज का होती? बांधताना काय अडचणी आल्या? तलावाला नाव कसं पडलं? असं सांगितलं की मस्तही वाटतं आणि लक्षातही राहतं. माहितीपर म्हणजे बोर मारलंच पाहिजे असं काही नाही. म्हणजे इतिहासाचं शालेय पुस्तक एकवेळ रटाळ वाटेल पण शाहिरांच्या पोवाड्याने अंगावर काटा येतो तसंच काहीसं.

वाटेत कितीही दर्‍या असल्या तरी ट्रेकींग हे एकंदरीत धाडसीच प्रकरण. तुमच्या 'चांदनी ओ मेरी चांदनी'ला शेकोटीच्या मंद मंद प्रकाशात बघणं धाडस, तिच्याशी ओळख वाढवणं धाडस, तिला तोल सावरताना हात देणं आणि ती सावरल्यावर पुढे सरळ वाटेवरही मोजून साडेतीन सेकंद जास्त वेळ हात हातात धरणं म्हणजे धाडस, मित्राला फोटोग्राफीचे धडे देत असतांना ग्रुप फोटोमध्ये तिच्या खांद्यावर हात ठेवण्याचा यशस्वी प्रयत्न करणं म्हणजे केवळ धाडसच. पुढे फोन शेअर करणं फेसबुकाच्या 'मित्र'यादीत तिची बेरीज करणं ओघाने आलचं. धाडस सोप्प वाटायला, निदान धाडसाची सवय करायला ट्रेकींग करावंच. इतकंच काय चांदणी ट्रेकला आली नसताना तिच्या जवळच्या चांगल्यापैकी बर्‍या दिसणार्‍या मैत्रिणीला ... जाऊ दे वाक्य पूर्ण करायचं धाडस होत नाहीए, न जाणो चांदणीने वाचलं तर चांदणी वाचायची.

अजूनही अशा बर्‍याच गोष्टी आहेत ज्या हा ट्रेक शेवटचा असं म्हणू देत नाहीत. जसं की दमण्याचा अनुभव. तुम्ही शेवटचं स्वत:च स्वत:चं स्वत:शी आजूबाजूला लक्ष न देता कधी बोललात? स्वत:चे श्वास कधी ऐकलेत? दिवसभराच्या कोलाहलात स्वत:शी संवाद साधायला बर्‍याचदा वेळच मिळत नाही. जसं एखाद्या मॅन्युफॅक्चरिंग युनिटमध्ये कच्च्या मालाचं एका प्रोसेस मधून दुसर्‍या प्रोसेस मध्ये जाऊन सगळ्या प्रोसेस पार केल्यावर शेवटी फिनिश्ड प्रोडक्टमध्ये रुपांतर होतं, तसाच आपला दिवस जातो. सगळं सालं यांत्रिक संवादहीन, सतत कामाच्या फ्लोनेच जातो आपण, मनाला वाटेल तसं वहावत जायला मुभा नसते. हा फरक इतकाच की मॅन्युफॅक्चरींग युनिटमध्ये निदान फिनिश्ड प्रोडक्ट तरी मिळतं, तर इथं दिवस संपल्यावर कळतं की वी आर फिनिश्ड. सोमवारवर फुल्ली मंगळवारवर फुल्ली बुधवार फुल्ली .. शेवटी शनिवार रविवारला कृत्रिम स्माईली. पण ट्रेक्रींगला शेवटच्या टप्प्यात घामाने ओथंबलेले दमलेले असता तेव्हा स्वत:चे श्वास स्वत:ला ऐकायला येतात. स्वत:ला नव्याने आजमावतो नव्याने ओळखतो आपण. परतीच्या प्रवासात बसमध्ये ट्रेनमध्ये विचार करत असतो कुठल्या मार्गाने चाललंय आयुष्य दिवस अधिक सुंदर कसा करता येईल वगैरे वगैरे, ब्रेक हवाच.

नविन अनुभव येतात कुठे रस्ताच चुकलो, कुठे सापच आडवा आला, कुठे बॅगेवर किडेच चढले, किंवा मग बाजरीची भाकरी, वांग्याचं भरीत, चुलीवरचं मॅगी, हुरडा असले खाबुगिरीचे अनुभव येतात.

डोंगरमाथ्यावर एकटे असता, वारा असतो, आभाळ भरून आलेलं असतं, डोळे मिटतात, वारा केसातून कानावरून जात असतो, कार्गो फडफड वाजतं असते, या निसर्गाचा आपण एक भाग आहोत असं नव्याने उमगू लागतं. मानव काहीतरी वेगळा हा आत्मविश्वास गळून पडतो. तो आजही दमतो, तो आजही पाण्यापाई तहानेने व्याकूळ होतो, त्याला आजही शारिरिक श्रम केल्यावर सपाटून भूक लागते, हिरवागार निसर्ग बघितल्यावर तो आजही प्रफुल्लित होतो, किड्यामुंगीत रमतो. मानवाने निसर्गाला आपलंसं केलं की नाही हा भाग अलाहिदा पण निसर्गाने माणसाला अजूनतरी पूर्णपणे दूर नक्कीच लोटलेलं नाही. पण निसर्ग डोळेझाक कुठवर करेल? अजून किती वेळ डोळे बंद ठेवून असं उभं रहायचं. आभाळ भरून येतं वारा हळवा होतो पान मुसमुसतात .. एक थेंब गालावर .. दुसरा कपाळावर त्यापाठोपाठ तिसरा पापणीखाली ... संततधार. समोरच्या बेफिकीर डोंगररांगा .. धुरकट सरींच्या पडद्याआडचं पर्दानशीं जग. दरीतल्या झाडाच्या पानांना शेंड्याला अवेगाने बिलगणारा पाऊस. निथळता निसर्ग. कानाच्या पाळीवरून एक थेंब उतरून मानेवरून ओघळत टिशर्टच्या राउंड कॉलरमध्ये विरतो. मित्रा अरे हा अनुभव घे कधीतरी आणि मग विचार "क्यो खुदको थकानेका बेकारमे?" यश चोप्रा स्टाईलीत मी 'खराखुरा' पाऊस झेलत उभा "आता जीव देतो का? चल ना यार आधीच चढतांना सतरा नाटकं तुझी" त्याच्या कपाळावर प्रश्नचिन्ह "का ट्रेकींगला येतो हा?"